Đội tuyển bóng đá quốc gia Việt Nam là biểu tượng của bóng đá đất nước, tham dự các giải đấu quốc tế dưới sự quản lý của Liên đoàn bóng đá Việt Nam (VFF).
Bóng đá đã được người Pháp giới thiệu vào Việt Nam từ thế kỷ 19. Tuy nhiên, suốt thế kỷ 20, sự phát triển của bóng đá Việt Nam gặp nhiều khó khăn do mâu thuẫn nội bộ. Mặc dù nước Việt Nam đã chia cắt thành hai miền Bắc và miền Nam từ năm 1954, hai đội tuyển quốc gia vẫn tồn tại và được quản lý bởi các tổ chức riêng biệt, bao gồm Hiệp hội Bóng đá Việt Nam ở miền Bắc và miền Nam. Sau khi thống nhất vào năm 1976, Liên đoàn bóng đá Việt Nam được thành lập dựa trên cơ sở của hai tổ chức tiền thân.
Từ những năm 1990, Việt Nam tiếp tục hòa nhập vào cộng đồng bóng đá quốc tế và trở thành một phần không thể thiếu của xã hội. Đội tuyển quốc gia trở thành biểu tượng của niềm tự hào dân tộc và nhận được sự ủng hộ nồng nhiệt từ toàn dân. Các CĐV Việt Nam được biết đến với tinh thần nhiệt huyết, thể hiện qua những lễ hội ăn mừng rực rỡ mỗi khi đội tuyển gặt hái thành công, đặc biệt là ở các đội trẻ như U23, U22 và U19.
Lịch sử
Sau khi miền Bắc và miền Nam Việt Nam thống nhất thành nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam sau cuộc Tổng tuyển cử năm 1976, nguyên tắc kế nhiệm chính phủ được thực hiện. AFC và FIFA công nhận Đội tuyển Quốc gia Việt Nam từ năm 1976, thừa kế quyền, nghĩa vụ và thành tích của Đội tuyển Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Đội tuyển Việt Nam Cộng hòa trước đây. Trận đấu giữa Tổng cục Đường sắt và Cảng Sài Gòn vào ngày 7/11/1976 được coi là bước đánh dấu sự thống nhất chính thức trong bóng đá giữa miền Nam và miền Bắc.
Mặc dù thể thao Việt Nam đã chính thức tham gia vào hoạt động thể thao quốc tế từ Thế vận hội Olympic 1980 ở Liên Xô, Đại hội thể thao châu Á 1982 ở Ấn Độ và SEA Games 1989, đội tuyển bóng đá Việt Nam chỉ chính thức tái hòa nhập với bóng đá quốc tế từ SEA Games 1991.
Năm 1989, khi Việt Nam bắt đầu cuộc cải cách mang tính cách mạng Đổi mới, một liên đoàn bóng đá mới đã được thành lập. Sau ba tháng chuẩn bị, vào tháng 8/1989, Đại hội lần đầu tiên của liên đoàn bóng đá mới được tổ chức tại Hà Nội, tuyên bố thành lập Liên đoàn bóng đá Việt Nam (VFF). Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trịnh Ngọc Chu được bầu làm Chủ tịch VFF.
Thời kỳ đổi mới và tái phát triển của bóng đá Việt Nam (1991–2011)
Đội tuyển Việt Nam đã tái xuất vào các sân đấu quốc tế từ SEA Games 1991 tại Manila, Philippines. Việt Nam đặt chân vào vòng loại World Cup FIFA lần đầu tiên trong tư cách quốc gia thống nhất trong chiến dịch World Cup 1994. Tuy nhiên, thành tích của đội tuyển tại các kỳ World Cup 1994 và 1998 không mấy thành công khi chỉ có một chiến thắng được ghi nhận.
Kể từ năm 1996, Việt Nam trở thành thành viên chính thức của Liên đoàn Bóng đá Đông Nam Á (AFF). Đội tham dự Tiger Cup lần đầu tiên và giành vị trí thứ ba. Sau đó, Việt Nam đăng cai Tiger Cup lần thứ hai vào năm 1998, nhưng tiếc nuối phải nhường ngôi vô địch cho Singapore sau khi thua 0-1 trong trận chung kết. Từ năm 2000 đến 2007, Việt Nam không thể vươn tới ngôi vô địch Đông Nam Á, liên tục gặp thất bại ở vòng bán kết hoặc bị loại sớm ngay từ vòng bảng. Đồng thời, vào năm 1996, sự chú ý của báo chí quốc tế đã được thu hút khi Việt Nam mời đội bóng lớn Juventus FC từ Ý, nhà vô địch UEFA Champions League 1995–96, đến tham gia trận giao hữu tại Hà Nội.
Năm 1999, Việt Nam tổ chức Dunhill Cup, một giải đấu giao hữu không chính thức dành cho Đội tuyển Quốc gia và đội U23. Do được xếp vào loại giải đấu hỗn hợp cho cả hai loại đội, nhiều đội tuyển quốc gia quyết định gửi đội dự bị tham gia. Tại giải đấu này, Việt Nam đã gây bất ngờ bằng chiến thắng 1-0 trước Nga và hòa 2-2 với Iran. Tuy nhiên, đội sau đó đã bị loại ở bán kết sau khi thua 1-4 trước Trung Quốc.
Tại vòng loại AFC Asian Cup 2004, đội tuyển đã tạo ra một cú sốc lớn khi đánh bại đội xếp thứ tư tại FIFA World Cup 2002 là Hàn Quốc với tỷ số 1–0 tại Muscat, trở thành một trong những chiến thắng đáng chú ý nhất của bóng đá Việt Nam từ trước đến nay.
Việt Nam cùng với Indonesia, Malaysia và Thái Lan đã đăng cai AFC Asian Cup 2007. Mặc dù được coi là một trong những đội yếu tại giải đấu, nhưng ở vòng bảng, Việt Nam đã vượt qua Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất với tỷ số 2–0, hòa 1–1 với một đội khác là Qatar, trước khi để thua đương kim vô địch Nhật Bản với tỷ số 1-4. Với 4 điểm, Việt Nam đã giành quyền đi tiếp và trở thành đội đồng chủ nhà duy nhất của Đông Nam Á tiến vào tứ kết, nhưng rồi họ đã phải dừng bước trước nhà vô địch năm đó là Iraq với tỷ số 0-2.
Việt Nam đã giành chức vô địch AFF Cup lần đầu tiên vào năm 2008, đây là danh hiệu quốc tế đầu tiên của đội tuyển kể từ khi bóng đá thế giới tái hòa nhập, dưới sự dẫn dắt của Henrique Calisto. Vào cuối năm 2011, Việt Nam đã leo 35 bậc, đứng thứ 99 trên bảng xếp hạng FIFA, tái lập vị thế trong top 100 sau 7 năm và lần đầu tiên dẫn đầu khu vực Đông Nam Á trên bảng xếp hạng.
Thời kỳ suy thoái (2009–2014)
Giai đoạn từ 2009 đến 2014 đánh dấu một thời kỳ khó khăn của bóng đá Việt Nam. Đội tuyển tham dự vòng loại World Cup 2010 và 2014 cùng với vòng loại Asian Cup 2011 và 2015, nhưng đều gặp phải kết quả không như ý muốn. Trận thua 0–6 trước Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất trong vòng loại World Cup 2010 và sự thất bại trước Qatar trong giai đoạn hai của vòng loại World Cup 2014 là những trận đấu cay đắng. Tại vòng loại Asian Cup 2011, mặc dù không thi đấu kém cỏi, đội vẫn đứng trên Lebanon nhưng vẫn xếp sau Syria và Trung Quốc. Trong khi đó, ở vòng loại Asian Cup 2015, Việt Nam gặp nhiều khó khăn khi thua đến 5/6 trận và xếp cuối bảng cùng với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Uzbekistan và Hong Kong.
Thành tích đáng thất vọng trong các giải đấu khu vực và quốc tế đã khiến cho bóng đá Việt Nam mất đi sự tự tin. Trong AFF Cup 2010, dù đội tuyển đã thua Malaysia, đội vô địch sau này, ở bán kết, nhưng không thể tiếp tục vượt qua vòng bảng ở AFF Cup khi chỉ có một trận hòa trước Myanmar, trong khi thua Thái Lan và Philippines. Đây là một trong những kỳ AFF Cup tồi tệ nhất của đội tuyển.
Thời kỳ tái thiết (2014–2017)
Đội tuyển Việt Nam đã trải qua những biến động đáng chú ý dưới sự chỉ đạo của HLV người Nhật Bản Toshiya Miura, người đã cầm quân từ năm 2014 đến năm 2016. Đội bóng đã có màn trình diễn khá ấn tượng tại AFF Cup 2014, khi vượt qua vòng bảng và đứng đầu bảng, nhưng không thể tiến xa hơn sau khi thất bại trước Malaysia trong trận chung kết, với tổng tỷ số 4–5 sau hai trận bán kết, trong đó có trận thua đầy tiếc nuối 2–4 trên sân nhà trong trận lượt về, mặc dù trước đó đã có chiến thắng 2-1 trên sân khách trong trận lượt đi.
Tại vòng loại World Cup 2018, Việt Nam đã nằm trong bảng đấu với Thái Lan, Indonesia, Đài Loan và Iraq (Indonesia sau đó bị FIFA cấm tham dự). Dưới thời Miura, đội bóng đã có trận hòa 1-1 trước Iraq trên sân nhà, dẫn trước đến những phút bù giờ cuối cùng. Tuy nhiên, những thất bại trước đối thủ chủ lực Thái Lan, bao gồm trận thua 0–1 trên sân khách và 0–3 trên sân nhà, đã khiến cho đội bóng phải đối mặt với sự chỉ trích gay gắt. Mặc dù đã có những nỗ lực trong việc tái cấu trúc đội hình, Miura đã bị Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) sa thải sau khi đội U23 Việt Nam không giành được vé tham dự Thế vận hội Rio 2016, với hy vọng mới giờ đây được đặt vào bàn tay của HLV Hữu Thắng.
Dưới sự dẫn dắt của Nguyễn Hữu Thắng, đội tuyển Việt Nam một lần nữa lọt vào bán kết AFF Cup 2016 sau khi vượt qua vòng bảng với thành tích toàn thắng. Tuy nhiên, họ đã gục ngã trước Indonesia với tổng tỷ số 3-4 sau hai lượt trận. Tháng 8/2017, đội U22 đã bị loại ngay sau vòng bảng SEA Games 2017, mặc dù trước đó được kỳ vọng rất cao từ phía giới truyền thông và người hâm mộ, điều này đã khiến HLV Nguyễn Hữu Thắng buộc phải từ chức.
Thất bại của đội U22 tại SEA Games năm đó, cùng với sự thất vọng ở cấp độ trẻ, đã đẩy bóng đá Việt Nam vào một giai đoạn hỗn loạn, khiến cho niềm tin của người hâm mộ trong đội bóng ở mọi cấp độ đều giảm sút. Với nhiều cầu thủ U22 cũng là trụ cột của đội tuyển quốc gia, thất bại tại SEA Games đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần của toàn đội. Trong lúc đó, huấn luyện viên tạm quyền Mai Đức Chung đã được bổ nhiệm để dẫn dắt đội tuyển Việt Nam trong hai trận đấu quan trọng ở vòng sơ loại thứ ba Asian Cup 2019 trước đối thủ láng giềng Campuchia, và ông đã khôi phục lại tinh thần của đội bằng cách giành chiến thắng trong cả hai trận đấu (2-1 trên sân khách và 5-0 trên sân nhà).
“Thế hệ vàng” với Park Hang-seo (2017–2023)
Park Hang-seo, người từng là trợ lý của Guus Hiddink tại FIFA World Cup 2002, đã được bổ nhiệm làm huấn luyện viên mới của Đội tuyển bóng đá Quốc gia Việt Nam vào ngày 11 tháng 10 năm 2017, sau những nỗ lực đàm phán không thành công với Sekizuka Takashi. Trước đó, Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) cũng đã cố gắng liên lạc với HLV người Mỹ Steve Sampson nhưng không đạt được thỏa thuận. Khi Park Hang-seo đến Việt Nam, ông đã đối mặt với sự hoài nghi từ phía người dân vì sự nghiệp của ông ở giải hạng Ba Hàn Quốc không thành công.
Trận đấu đầu tiên của ông Park trong vai trò huấn luyện viên đội tuyển quốc gia Việt Nam diễn ra trong vòng loại Asian Cup 2019, khi đội tuyển Việt Nam hòa không bàn thắng trước Afghanistan trên sân nhà vào ngày 14 tháng 11 năm 2017, qua đó giúp Việt Nam có quyền tham dự vòng loại World Cup 2019 của Đội tuyển quốc gia châu Á, một thành công lớn kể từ năm 2007. Tuy nhiên, ông Park vẫn phải đối mặt với chỉ trích từ dư luận về hiệu suất của đội dù ông chỉ mới dẫn dắt đội một tuần. Tuy nhiên, thái độ của người hâm mộ đã nhanh chóng thay đổi sau các thành tích ấn tượng của đội U23 Việt Nam do ông dẫn dắt tại Giải U23 châu Á và Giải vô địch châu Á 2018. Với lực lượng chủ yếu là các cầu thủ U23 đã thi đấu xuất sắc ở các giải trẻ châu lục, đội tuyển Việt Nam đã giành chức vô địch AFF Cup lần thứ hai vào cuối năm 2018. Tuy nhiên, đội bóng này lại phải nhận thất bại trước đội Thái Lan ở hai giai đoạn sau của AFF Cup, lần lượt ở bán kết và chung kết.
Việt Nam tham dự AFC Asian Cup 2019 với đội hình trẻ nhất giải, chủ yếu là các cầu thủ từ nhóm U23. Xếp ở bảng D cùng với Iran, Iraq và Yemen, Việt Nam đã thua Iraq 2-3 và Iran 0-2, thắng Yemen 2-0 và đứng thứ ba trong bảng D, giành quyền vào vòng 16 đội chung kết với tư cách là một trong 4 đội thứ ba có thành tích tốt nhất. Đội bất ngờ đánh bại đội đầu bảng A Jordan ở loạt sút luân lưu sau khi hòa 1-1 trong thời gian thi đấu chính thức. Ở tứ kết, Việt Nam gặp Nhật Bản và thua 0-1.
Trong vòng loại thứ hai của World Cup 2022 khu vực châu Á, Việt Nam nằm trong bảng G cùng với 3 đối thủ khác đến từ Đông Nam Á là Thái Lan, Malaysia và Indonesia cùng với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Việt Nam kết thúc vòng loại thứ hai với 17 điểm, đứng thứ 2 sau Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (18 điểm), và lần đầu tiên giành vé vào vòng loại thứ ba cũng như nhận suất đặc biệt để tham dự World Cup 2023 cùng với các đội tuyển quốc gia châu Á. Với tư cách là vòng loại, đây là một trong năm đội á quân có thành tích tốt nhất.
Trong vòng loại thứ ba của World Cup 2022 khu vực châu Á, Việt Nam nằm trong bảng B cùng với Nhật Bản, Úc, Saudi Arabia, Trung Quốc và Oman. Đối diện với các đối thủ hàng đầu của châu lục, đội tuyển Việt Nam kết thúc vòng 3 với chỉ 1 chiến thắng (trước Trung Quốc), 1 trận hòa (trước Nhật Bản) và 8 trận thua, có được 4 điểm và xếp cuối bảng. Sau khi đưa Đội tuyển bóng đá Quốc gia Việt Nam đến vị trí Á quân trong AFF Cup 2022, HLV Park Hang-seo đã tuyên bố rời khỏi vị trí huấn luyện viên sau 5 năm công tác.
Khủng hoảng dưới thời Philippe Troussier và cuộc suy thoái lần thứ hai (2023–nay)
Ngày 27/2/2023, Philippe Troussier, người đã dẫn dắt đội tuyển Nhật Bản vô địch Asian Cup 2000, đã chính thức được bổ nhiệm làm tân huấn luyện viên của đội tuyển quốc gia Việt Nam với mục tiêu giành vé dự World Cup 2026. Hợp đồng giữa HLV người Pháp và VFF kéo dài gần 3 năm rưỡi, từ ngày 1/3/2023 đến ngày 1/7/2026. Sức mạnh của đội bóng đã trải qua quá trình chuyển đổi mạnh mẽ dưới sự lãnh đạo của Troussier, với sự xuất hiện của nhiều cầu thủ trẻ. Họ đã được gọi lên từ đội U23 và gần đây đã giành huy chương đồng tại SEA Games 2023 với thành tích ấn tượng này. Đội tuyển đã bắt đầu quá trình chuẩn bị cho vòng loại World Cup 2026 và Asian Cup 2023 với 6 trận giao hữu với các đối thủ có trình độ từ thấp đến cao trong 4 tháng. Kết quả cuối cùng là 3 chiến thắng và 3 thất bại, trong đó có thất bại đậm trước chủ nhà Hàn Quốc với tỷ số kỷ lục 0–6 trong trận giao hữu cuối cùng.
Việt Nam tham dự AFC Asian Cup 2023 trong hoàn cảnh sức mạnh giảm sút, với 9 trụ cột gặp chấn thương trước giải đấu, dẫn đến việc đội chủ yếu phải dựa vào các cầu thủ trẻ ít kinh nghiệm thi đấu quốc tế. Rơi vào bảng đấu với Nhật Bản, Iraq và Indonesia, đội đã thi đấu tốt trong trận đấu mở màn, thua Nhật Bản 2-4, sau đó giành chiến thắng 2-1 dù không thể tiếp tục sau đó. Tuy nhiên, Việt Nam đã thua 0-1 trước đối thủ cạnh tranh trực tiếp Indonesia và sớm bị loại ngay từ vòng bảng, ghi nhận trận thua đầu tiên trước Indonesia sau hơn 7 năm bất bại. Ở trận đấu cuối cùng trong vòng bảng với Iraq, Việt Nam đã thi đấu tốt để đánh bại đối thủ với tỷ số 1–0 sau hiệp một, nhưng sớm gặp khó khăn khi Khuất Văn Khang nhận thẻ đỏ ngay trước khi hiệp một kết thúc. Sau đó, họ thua trận trong hiệp hai và thất bại tổng cộng là 2–3, buộc họ phải rời giải đấu sớm với ba trận thua. Sau giải đấu đáng quên này, đội bóng đã rơi khỏi top 100 trên bảng xếp hạng FIFA lần đầu tiên kể từ năm 2018.
Sau sự thất bại nặng nề của đội tuyển Việt Nam tại Asian Cup, cùng với lối chơi thiếu ấn tượng của đội trong vòng loại World Cup 2026, sự chỉ trích đối với ông Troussier ngày càng trở nên gay gắt và nhiều câu hỏi về khả năng huấn luyện của ông được đặt ra. Nhiều ý kiến cho rằng huấn luyện viên này nên bị sa thải. Tuy nhiên, VFF vẫn tin tưởng vào khả năng của Troussier và quyết định để ông dẫn dắt đội vào vòng loại tiếp theo của World Cup 2026, trong đó có 2 trận đấu quan trọng với Indonesia. Bất chấp sự tin tưởng từ phía Liên đoàn, đội bóng của Troussier đã thất bại toàn diện trong cả hai trận đấu ở vòng loại thứ hai của World Cup 2026 trước Indonesia, với tỉ số 0-1 ở trận lượt đi và 0-3 ở trận lượt về. Trận lượt về trên sân nhà ở Mỹ Đình đã đánh dấu lần đầu tiên đội bóng thua Indonesia tại đây sau 20 năm. Hai trận thua liên tiếp này khiến cho Việt Nam gần như không còn cơ hội khi bước vào vòng loại World Cup, mặc dù vẫn còn hai trận đấu nữa.
Trước sức ép ngày càng gia tăng từ phía truyền thông và người hâm mộ Việt Nam (kể cả sau trận lượt về với Indonesia tại Mỹ Đình ngày 26/3/2024), các CĐV đã treo biểu ngữ với thông điệp “Troussier cút đi” kêu gọi HLV Troussier từ chức sớm. VFF đã quyết định chấm dứt hợp đồng với HLV Troussier chỉ sau 2 giờ sau thất bại 0-3 trước Indonesia. Với tổng cộng 4 trận thắng sau 14 trận, Troussier có tỷ lệ thắng thấp nhất trong số các HLV nước ngoài từng dẫn dắt đội tuyển Việt Nam (28,57%). Anh bắt đầu mạnh mẽ với 3 trận thắng liên tiếp trong các trận giao hữu, nhưng sau đó, đội bóng đã bước vào một chuỗi thất bại, thua 10/11 trận, trong đó có 3 trận thua trước đối thủ cùng khu vực là Indonesia.